Arsylwi ar etholiadau brys yn yr Wcráin

Aeth Mark Pascoe, Rheolwr Canllawiau Etholiadol yn y Comisiwn, i’r Wcráin yn ddiweddar er mwyn arsylwi ar yr etholiad seneddol cynnar. Ymwelodd â’r wlad mewn rhinwedd bersonol ac mae wedi ysgrifennu am ei brofiadau yno.

Ar ôl ymweld â Gogledd Macedonia y llynedd, rwyf newydd ddychwelyd o antur arall – i’r Wcráin y tro hwn er mwyn arsylwi ar yr etholiad seneddol cynnar ar 21 Gorffennaf. Unwaith eto, roeddwn yno gyda’r OSCE (Organisation for Security and Co-operation in Europe) fel Sylwedydd Byrdymor (STO).

Ym mis Ebrill eleni, cafodd Volodymyr Zelensky ei ethol yn arlywydd yr Wcráin am ei egwyddorion gwrth-lygredd, gan guro Petro Poroshenko, yr arlywydd presennol, mewn ail bleidlais gyda thros 73% o’r bleidlais. Mae etholiadau blaenorol yn yr Wcráin wedi dangos hollt glir yn y bleidlais rhwng y dwyrain a’r gorllewin, ond Zelensky oedd yr enillydd amlwg ym mhob un ond un o ranbarthau gweinyddol y wlad gan ddangos awydd cryf am newid.

Mae Zelensky yn newydd i wleidyddiaeth ond cyn hyn creodd raglen deledu boblogaidd lle roedd yn chwarae athro hanes sy’n dod yn arlywydd yr Wcráin yn gwbl annisgwyl.

Ar ôl cymryd ei le heb unrhyw gefnogaeth yn y senedd, galwodd Zelensky etholiad seneddol cynnar gyda’r nod o gael seddi i’w blaid wleidyddol ‘Servant of the People’, sydd wedi’i henwi ar ôl y rhaglen deledu fel mae’n digwydd, a chefnogaeth iddo’i hun.

Mae 450 o seddi yn senedd yr Wcráin, y Verkhovna Rada. Caiff hanner ohonynt eu hethol drwy restrau pleidiau cenedlaethol gan ddefnyddio cynrychiolaeth gyfrannol, gyda throthwy o 5% yn ofynnol i blaid gael seddi. Caiff yr hanner arall eu hethol i gynrychioli etholaethau un aelod, a hynny gan ddefnyddio system y cyntaf i’r felin. Eto, o ganlyniad i’r rhyfel yn nwyrain y wlad, ni chynhelir yr etholiadau etholaeth mewn 26 o’r etholaethau hyn gan olygu bod y seddi’n wag.

Ar ôl diwrnod a hanner o sesiynau briffio yn Kyiv ar yr amgylchedd gwleidyddol, y fframwaith cyfreithiol, gweinyddu etholiadau, y cyfryngau a’r ymgyrch, cefais fy anfon i Vinnytsia ar ochr orllewinol y wlad. Yn dilyn sesiwn friffio leol, cefais i a fy mhartner STO ein hanfon ymlaen i Yampil, tref fechan ar lannau’r Dniester gyda golygfa o Moldova dros y ffin.

Caiff etholiadau yn y wlad eu rheoli gan y Comisiwn Etholiadau Canolog a phenodwyd 199 o Gomisiynau Etholiadau Dosbarth ar gyfer yr etholiadau hyn. Nid oedd modd ffurfio 26 o Gomisiynau Etholiadau Dosbarth oherwydd y rhyfel parhaus yn nwyrain y wlad lle na chafodd etholiadau eu cynnal. Mae’r Comisiynau Etholiadau Dosbarth yn goruchwylio’r haen weinyddol derfynol, y Comisiynau Etholiadau Ward sydd fel arfer yn cynnwys rhwng 13 a 15 o bobl a gaiff eu penodi i weinyddu pob gorsaf bleidleisio y mae dros 30,000 ohonynt ledled y wlad.

Agorodd yr etholiadau am 8am ddydd Sul ond gan fy mod i a fy mhartner wedi cael ein rhoi ar y sifft nos, cawsom ddechrau hamddenol i’r diwrnod gan gyrraedd ein gorsaf bleidleisio gyntaf rhyw awr yn ddiweddarach.

Roedd gennym ddau bapur pleidleisio i gadw llygad arnynt a, gyda thros 20 o bleidiau’n cystadlu ar draws y wlad, roeddent yn debyg o ran hyd i rai o’r papurau pleidleisio ar gyfer etholiadau senedd Ewrop a welsom yma ym mis Mai.

Yn ystod y diwrnod gwnaethom ymweld â hanner dwsin o orsafoedd pleidleisio gwahanol ar draws ein rhanbarth dynodedig. Gan ei bod hi’n ardal wledig, gwnaethom ymweld â phentrefi bach ac roedd y gorsafoedd pleidleisio mewn ysgolion neu neuaddau pentref, fel yn y DU. Roedd posteri anferth gyda manylion yr ymgeiswyr (ar gyfer yr etholaeth) a’r rhestrau o bleidiau yn llenwi’r mynedfeydd a gwelsom fod llawer o’r etholwyr yn cymryd eu hamser i’w darllen cyn pleidleisio.

Pleidleisio

Mae’n rhaid i bobl ddangos dogfen adnabod cyn cael papur pleidleisio gyda’r mwyafrif o’r etholwyr yn dangos eu ‘pasbort cenedlaethol’ – dogfen a roddir am ddim i bob dinesydd sy’n cynnwys manylion am breswylfa, statws priodasol, unrhyw blant, ymysg pethau eraill.

Ar ôl cael eu papur(au) pleidleisio, roedd yn rhaid i’r pleidleiswyr lofnodi’r gofrestr etholiadol eu hunain yn ogystal â llofnodi bonyn y papur pleidleisio, a gafodd ei gadw gan staff yr orsaf bleidleisio. Ar ôl bwrw eu pleidlais, rhoddwyd y papurau pleidleisio mewn blychau pleidleisio clir.

O ran pleidleisio absennol, roedd y rheini nad oeddent yn gallu cyrraedd gorsaf bleidleisio yn gallu gwneud cais i bleidleisio o’u cartref. Roedd gan staff y gorsafoedd pleidleisio restr ar wahân o’r pleidleiswyr hyn a byddant yn ymweld â nhw yn eu tro yn ystod diwrnod yr etholiad, gan fynd â blwch pleidleisio bach ac unrhyw gyfarpar angenrheidiol arall gyda nhw.

I’r rheini a oedd i ffwrdd o’u cartref dros dro mewn rhannau eraill o’r wlad, roedd opsiwn i wneud cais i bleidleisio mewn gorsaf bleidleisio wahanol ar y diwrnod ei hun (ni allai’r pleidleiswyr hyn bleidleisio yn yr etholiadau etholaethol, dim ond yn yr etholiad ar y rhestr pleidiau cenedlaethol). Roedd dinasyddion yr Wcráin a oedd dramor yn gallu bwrw eu pleidlais mewn adeiladau diplomyddol mewn ystod eang o wledydd, o Iran i Faleisia ac o Giwba i Kazakhstan.

Cau’r pleidleisio

Daeth y pleidleisio i ben am 8pm ac yna gwnaed y gwaith cyfrif yn yr orsaf bleidleisio. Roedd hon yn broses hynod dryloyw ond llafurus. Roedd un aelod o’r Comisiwn Etholiadau Ward yn cyfrif pob papur pleidleisio ar ôl ei ddangos i bawb a oedd yn bresennol yn gyntaf. Yn ein gorsaf bleidleisio ni, roedd ychydig dros 200 o bobl wedi pleidleisio a chymerodd y broses hon dros bedair awr o’r dechrau i’r diwedd.

Wedi hanner nos gwnaethom deithio i’r Comisiwn Etholiadau Dosbarth er mwyn gweld y broses o gadarnhau’r canlyniadau ar gyfer y rhanbarth. Roedd pob Comisiwn Etholiadau Ward yn dod â’u canlyniadau a’r papurau pleidleisio i mewn fesul un lle cafodd popeth ei wirio, ei ffurfioli ac, ar ôl eu cymeradwyo, cafodd y canlyniadau eu trosglwyddo’n electronig i’r Comisiwn Etholiadau Canolog. Roedd hon yn broses hir hefyd gan fod popeth yn cael ei wirio fesul Comisiwn Etholiadau Ward ac roedd yr holl ganlyniadau’n cael eu darllen yn uchel.

Erbyn i ni gyrraedd diwedd ein sifft am 6am, roeddent wedi prosesu 22 o 192 o orsafoedd pleidleisio. Wrth i ni adael, gwelsom gannoedd o staff gorsafoedd pleidleisio yn crwydro o gwmpas neu’n cysgu yn eu ceir wrth iddynt aros eu tro.

Ar ôl ychydig o gwsg a brecwast hwyr, gwnaethom ddychwelyd i’r Comisiwn Etholiadau Dosbarth er mwyn arsylwi ychydig mwy – roedd yn ymddangos nad oedd rhai aelodau wedi symud o’u seddi am 12 awr. Erbyn i ni adael yr adeilad unwaith eto am 4pm, bron 24 awr ar ôl cau’r etholiad, roeddent wedi prosesu oddeutu hanner y canlyniadau.

Cyhoeddwyd y canlyniad terfynol gan y Comisiwn Etholiadau Canolog ar 26 Gorffennaf.

Nid oedd unrhyw un o Aelodau Seneddol newydd Servant of the People wedi bod yn y senedd o’r blaen. Bydd yn ddiddorol gweld sut yr aiff pethau i’r Wcráin nawr, ond er gwaethaf y ffaith bod y nifer a bleidleisiodd yn llai na’r arfer, roedd ymdeimlad amlwg o optimistiaeth ymhlith y bobl y gwnes i gwrdd â nhw ac mae’r bobl yn disgwyl newid cadarnhaol.

O ran y broses o weinyddu’r etholiad, roedd canfyddiadau rhagarweiniol yr OSCE yn gadarnhaol ar y cyfan a nodwyd: “roedd y broses o weinyddu’r etholiad yn gymwys ac yn effeithiol er gwaethaf yr amser byr a gafwyd i baratoi’r etholiadau, a welwyd fel cyfle i gadarnhau diwygiadau a newidiadau mewn gwleidyddiaeth y mae pleidleiswyr yr Wcráin yn gobeithio eu gweld”.

 

Wrth edrych yn ôl ar Etholiadau Senedd Ewrop

Mae etholiad Senedd Ewrop, nad oedd byth yn mynd i ddigwydd eto, bellach wedi digwydd, ac rydym yn aros am y canlyniadau a gyhoeddir o nos Sul ymlaen ar ôl i’r gorsafoedd pleidleisio gau ledled pob Aelod-Wladwriaeth. Nid yw’n arferol bod ein gwleidyddiaeth yn gorfod aros mor hir â hynny i gael y canlyniadau, ond nid dyna’r unig beth anarferol am yr etholiad hwn.

Cânt eu darparu ar ffurf strwythur gwahanol, rhanbarthol sydd ond yn cael ei ddefnyddio ym Mhrydain Fawr at y diben hwn; mae’r system bleidleisio a chyfrif a ddefnyddir yn adlewyrchu hyn; mae prosesau gwahanol y mae’n rhaid eu cwblhau er mwyn sicrhau bod y bobl wedi’u cofrestru’n gywir ac yn gallu pleidleisio.

Dyma rai o’r rhesymau pam ein bod ni a’r gymuned etholiadol ehangach wedi codi pryderon â’r llywodraeth, gyda brys cynyddol yn ystod misoedd cyntaf y flwyddyn eleni. Er bod Etholiad Cyffredinol yn dilyn llwybr tra-chyfarwydd a gellir ei gynnal yn gymharol ddi-drafferth – er na ellir gwneud hynny heb ymdrech sylweddol – o fewn wyth wythnos, nid yw’r un peth yn wir am etholiadau senedd Ewrop. Gwnaeth yr oedi parhaus o ran cadarnhau’r bleidlais barhau i uwchgyfeirio’r risgiau.

Roedd cynlluniau wrth gefn ar waith gennym ar gyfer yr etholiadau hyn, a gwnaethom gynyddu ein hymdrech wrth i’r dyddiad ddod yn agosach, gan gynnwys cadw cyllid wrth gefn. Gwnaethom hyn yn wyneb cryn dipyn o feirniadaeth o rai cyfeiriadau o blith y cyhoedd, y cyfryngau a’r byd gwleidyddol, gan gynnwys gweinidogion y llywodraeth.

Gwnaethom barhau i roi pwysau arnynt ac, o’r diwedd, ar 1 Ebrill, cadarnhaodd y Llywodraeth y gallai swyddogion canlyniadau ddefnyddio cyllid cyhoeddus i wneud y paratoadau; gwnaethom ddweud ar y pryd bod hon yn lefel heb ei bath o ansicrwydd mewn democratiaeth aeddfed. Dim ond ar 7 Mai – y dyddiad yr oedd yn rhaid i bleidleiswyr gofrestru i bleidleisio yn yr etholiad – y gwnaeth y Llywodraeth gadarnhau y byddai’n bwrw ymlaen.

O ganlyniad, bu’r pwysau ar lefel leol yn sylweddol, a chynyddodd hyn ymhellach o ganlyniad i’r ffaith bod cyn lleied o amser rhwng cynnal y bleidlais hon a’r etholiadau lleol ar 2 Mai, a fyddai fel arall wedi cael ei symud er mwyn eu cynnal yr un diwrnod. Trefnu gorsafoedd pleidleisio, dod o hyd i’r staff i’w rhedeg, trefnu’r gwaith o argraffu miliynau o ddarnau o bapur, dosbarthu papurau pleidleisio drwy’r post a gwybodaeth gofrestru arall mewn pryd.

O ystyried hyn, mae’n glod enfawr i’r swyddogion canlyniadau a staff etholiadol eraill ledled y wlad eu bod wedi cyflawni’r hyn y gwnaethant ei wneud o dan yr amgylchiadau, etholiad a gynhaliwyd yn ddi-drafferth ar y cyfan yn wyneb heriau sylweddol. Fodd bynnag, mae’n amlwg bod rhai problemau wrth i risgiau ddod i’r amlwg, yn fwyaf nodedig, yn anffodus, y problemau a gafodd rhai dinasyddion Aelod-Wladwriaethau eraill yn yr UE a oedd yn bwriadu pleidleisio.

Mae’n rhaid rhoi proses ar waith er mwyn diogelu pobl sy’n pleidleisio mewn dwy wlad, er mwyn sicrhau tegwch. Nid yw’r broses gyfredol, y mae agweddau arni wedi’u nodi yng nghyfraith y DU a’r UE, yn un newydd, ac nid yw’r profiad o bobl yn canfod nad ydynt wedi’u cofrestru’n iawn ac yn cael eu gwrthod o orsafoedd pleidleisio yn newydd chwaith. Nid yw hyn yn ei gwneud yn llai rhwystredig i bleidleiswyr unigol nac yn anffodus i’r rhai sy’n hyrwyddo ein system ddemocrataidd, ond daw hyn o dan ffocws manylach yn ystod etholiad lle bu tensiynau wedi uchel.

Cyflwynodd y Comisiwn yr achos dros wneud y broses gyfreithiol hon yn haws i ddinasyddion yn dilyn etholiadau diwethaf yr UE yn 2014. Fodd bynnag, er mwyn gwella’r broses, rhaid newid y gyfraith etholiadol. Er y gellir gwneud cynlluniau wrth gefn ar gyfer cynnal etholiad o dan y ddeddfwriaeth gyfredol, ni allai unrhyw waith paratoi a wnaed gennym ni na swyddogion lleol gyflwyno newid i’r rheolau hyn y mae angen i’r Llywodraeth a’r Senedd eu cyflawni. Er y gellir deall pam na wnaed unrhyw newidiadau yn wyneb sicrwydd cadarn y Llywodraeth na fyddai’r DU yn cymryd rhan yn yr etholiad, mae’n siomedig iawn ac, yn wir, nid yw’n ddigon da.

Yn wyneb hyn, gwnaethom ni a gweinyddwyr lleol weithio’n galed i ymdopi o fewn y system bresennol, er na ellir dadlau bod y byr rybudd a gafwyd gan y Llywodraeth y byddai’r DU yn cymryd rhan yn yr etholiadau, wedi effeithio’n sylweddol ar yr amser a oedd ar gael i ddinasyddion ddod yn ymwybodol o’r broses hon a’i chwblhau. Lle fel arfer y byddai gwaith wedi dechrau ar brosesau dinasyddion yr UE o ddechrau 2019 o leiaf, ni ellid dechrau ar y gweithgaredd hwn tan fis Ebrill.

Dros yr wythnosau a’r misoedd nesaf, byddwn yn mynd i’r afael â hyn a materion eraill fel rhan o’n gofyniad i lunio adroddiadau ar y ffordd y cafodd yr etholiadau eu cynnal. Mae’n amlwg bod gwersi ehangach i’w dysgu. Rydym wedi dadlau ers cryn dipyn o amser bod methiant llywodraethau a’r senedd i gynnal a diweddaru cyfraith etholiadol yn gywir, ac i fynd i’r afael â’r pwysau ar awdurdodau lleol, wedi datblygu risgiau sylweddol ar gyfer etholiadau a gaiff eu cynnal yn dda. Mae’n hen bryd i’r rhybuddion hyn gael eu clywed yn iawn a’n bod yn gweithredu arnynt.

Bob Posner, Prif Weithredwr, Comisiwn Etholiadol

Etholiadau Ewropeaidd yn y DU – dim ond unrhyw etholiad arall?

Mae ein Cadeirydd wedi blogio ynghylch y paratoadau ar gyfer etholiadau Senedd Ewrop a gynhelir ar 23 Mai. Mae’n amlinellu’r paratoadau sydd wedi’u gwneud, a’r risgiau sy’n gysylltiedig â chanslo etholiadau ar ôl i’r paratoadau ddechrau. Mae hefyd yn ysgrifennu ynghylch yr angen am drafodaeth barchus.

Fel Swyddogion Canlyniadau a phleidiau gwleidyddol ledled y DU, mae’r Comisiwn Etholiadol bellach yn brysur yn paratoi ar gyfer etholiadau Senedd Ewrop ddydd Iau 23 Mai.

Ar gyfer y sawl sy’n cynnal yr etholiadau, y prif faterion yw’r rhai ymarferol arferol, a gaiff eu cymhlethu yn yr achos hwn gan yr hysbysiad hwyr, a’r prinder amser rhwng yr etholiad hwn a’r etholiadau lleol ar 2 Mai: a allaf drefnu gorsafoedd pleidleisio ar gam mor hwyr, a dod o hyd i staff i’w rhedeg? Ledled y DU, mae hynny’n golygu tua 50,000 o orsafoedd pleidleisio a dau gan mil o staff. A all argraffwyr lleol gyflawni’r hyn sy’n ofynnol mewn pryd, yn cynnwys dod o hyd i’r papur, llunio papurau pleidleisio a phleidleisiau post? Mae hynny’n golygu miliynau o ddarnau o bapur. A allaf ddosbarthu papurau pleidleisio drwy’r post yn ddigon cyflym iddynt allu cael eu dychwelyd cyn y diwrnod pleidleisio, yn enwedig ar gyfer pleidleiswyr tramor? Sut y gallaf sicrhau bod dinasyddion yr UE yn fy etholaeth yn gallu dewis yn briodol ble maent am bleidleisio?

Yn y Comisiwn, mae gennym gynlluniau wrth gefn ar waith ers peth amser, ar y sail bod yr etholiadau hyn yn ofynnol yn gyfreithiol hyd nes i ni adael yr UE mewn gwirionedd. Roedd ein canllawiau i staff etholiadau, pleidiau ac ymgyrchwyr eraill yn barod. Rydym yn cynnal ein hymgyrch arferol cyn digwyddiad pleidleisio er mwyn annog unrhyw un nad yw eisoes wedi cofrestru i bleidleisio i wneud hynny erbyn y dyddiad cau sef 7 Mai.

Felly dim byd anarferol hyd yma. Ond wrth gwrs, mae hon yn bell o fod yn sefyllfa arferol. Mae’r llywodraeth wedi dweud nad yw am i’r etholiadau hyn gael eu cynnal. Os bydd y Senedd yn cytuno ar gytundeb ymadael Brexit erbyn 22 Mai, maent yn dweud y gellid canslo’r etholiadau, hyd yn oed ar y funud olaf un.

Nid oes gennyf fwy o syniad nag unrhyw un arall o ba mor debygol yw hyn. Ond rhaid i’r broses etholiadol fynd rhagddi ar garlam yn y cyfamser, er mwyn sicrhau bod popeth yn barod i alluogi pobl i fynegi eu hawl i bleidleisio.

Mae hyn yn ansicrwydd nas gwelwyd ei debyg o’r blaen mewn democratiaeth aeddfed. Gellid maddau i bleidleiswyr am deimlo’n ddryslyd. Hyd yn oed os bydd etholiadau’n mynd rhagddynt yn ôl y bwriad ar hyn o bryd, ni all neb ddweud p’un a fydd y rhai gaiff eu hethol yn cymryd eu seddi neu, os byddant, am ba hyd.

Mae’n siŵr y bydd cwestiynau am yr effaith ar bleidleiswyr, nawr ac yn y dyfodol, gyda chymaint o amheuaeth ynghylch proses etholiadol arwyddocaol, yn enwedig o ystyried bod ei gwerth yn cael ei gwestiynu mor agored gan y Llywodraeth ei hun. Mae pryderon difrifol eisoes ynghylch hyder y cyhoedd yn ein prosesau gwleidyddol presennol, fel y dangosodd gwaith ymchwil a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Gymdeithas Hansard.

Bydd angen i ni ailystyried y materion hyn ar ôl i’r etholiadau fynd heibio, y naill ffordd neu’r llall. Yn y cyfamser, mae’n amlwg y gall fod llawer o gyffro ynghylch yr etholiadau hyn, ar ddwy ochr dadl Brexit. Felly, mae’n gyfrifoldeb anferth i bawb dan sylw – y llywodraeth, pleidiau, ymgyrchwyr a’r cyfryngau fel ei gilydd – er mwyn sicrhau y cynhelir yr etholiadau hyn mewn modd democrataidd priodol. Mae hynny’n golygu trafodaeth etholiadol sy’n dangos parch i’r ddwy ochr, ni waeth pa mor chwyrn yw’r dadleuon, a phenderfyniad gan y ddwy ochr i osgoi unrhyw fath o gythruddo neu annog dulliau annemocrataidd.

Wrth gwrs, byddwn yn rheoleiddio’r ymgyrchoedd er mwyn sicrhau bod pawb dan sylw yn dilyn y rheolau ariannol, o ran rhoddion a gwariant. A byddwn yn gweithio’n galed i sicrhau, ynghyd â chyrff fel Swyddfa’r Comisiynydd Gwybodaeth, nad yw’r cyfleoedd digynsail i gyrraedd pleidleiswyr drwy ddulliau digidol yn cael eu camddefnyddio. Mae tryloywder yn hollbwysig. Rhaid i bleidleiswyr allu gwneud eu meddyliau yn rhydd, gan wybod yn glir pwy sy’n eu targedu a sut, heb i’w data personol gael eu camddefnyddio.

Mae’r etholiadau Ewropeaidd yn brawf anodd i unrhyw un ar adeg heriol yn wleidyddol i’r DU. Mae’n hanfodol bod ein sefydliadau a’n traddodiadau democrataidd yn goroesi heb gael eu difrodi.

Syr John Holmes, Cadeirydd, Comisiwn Etholiadol

Ymgysylltu â’r cyhoedd ym maes democratiaeth – yr angen i fod ar y gofrestr etholwyr

Mae gan y Comisiwn gyfrifoldeb i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd cyn etholiadau’r DU. Bob blwyddyn, rydym yn cynnal ymgyrch cofrestru pleidleiswyr cyn etholiadau a drefnwyd, i wneud yn siŵr bod pleidleiswyr cymwys yn ymwybodol bod angen cofrestru; a’u bod hefyd yn gwybod bod dyddiad cau ar gyfer gwneud hyn.

Ac mae ein hymgyrchoedd yn bwysig, am ein bod yn gwybod nad yw lefel gyffredinol ymwybyddiaeth y cyhoedd o gofrestru yn uchel ar y cyfan. Gwnaeth ein hasesiad diweddaraf – arolwg olrhain cyn digwyddiad pleidleisio yn Lloegr cyn yr etholiadau Lleol ar 2 Mai – ganfod mai dim ond 11% o bobl sy’n gwybod bod y dyddiad cau 2-3 wythnos cyn yr etholiad. Nid oedd gan 28% unrhyw syniad o ran pryd oedd y dyddiad cau. Mae hyn yn amlwg yn tanlinellu’r angen am weithgarwch i sicrhau nad yw etholwyr anghofrestredig yn colli’r dyddiad cau, nac yn credu eu bod eisoes wedi colli’r dyddiad.

Mae gennym hanes cryf o werth am arian a pherfformiad yn yr ymgyrchoedd hyn. Yn ystod ymgyrch eleni ar gyfer yr etholiadau lleol, a ddaeth i ben ar 12 Ebrill, gwelwyd dros 570,000 o bobl yn gwneud cais i gofrestru ledled Lloegr a Gogledd Iwerddon; mae hynny 36% yn uwch na tharged yr ymgyrch. Y llynedd enillodd ein hymgyrch ar gyfer yr etholiadau lleol – y tro cyntaf i ni ddefnyddio ein dull creadigol ‘Got 5?’ – y wobr i’r ymgyrch nid er elw orau yng Ngwobrau’r Cyfryngau.

Fel arfer mae gennym amser sylweddol i gynllunio’r ymgyrchoedd hyn, gyda gwaith yn dechrau yn ystod yr hydref blaenorol; fodd bynnag nid yw hyn bob amser yn wir, fel yn achos Etholiad Cyffredinol nas trefnwyd 2017. Mae ein gwaith cynllunio wrth gefn yn sicrhau ein bod yn barod, ac ar yr achlysur hwnnw roedd y rhan fwyaf o’n gofod hysbysebu ar gyfer yr ymgyrch wedi’i archebu o fewn tri diwrnod i gyhoeddi’r etholiad. Felly hefyd cyn etholiadau Senedd Ewrop, ac rydym nawr yn lansio gweithgarwch cyn y digwyddiadau pleidleisio hyn i godi ymwybyddiaeth o’r dyddiad cau ar gyfer cofrestru pleidleiswyr ymhlith pleidleiswyr cymwys ac anghofrestredig, sef 7 Mai.

Wrth gynllunio’r ymgyrch hon rydym wedi ystyried pa mor agos yw hyn i’r gweithgarwch etholiadau lleol a nodwyd uchod, a oedd yn cael ei gynnal mewn 249 o ardaloedd awdurdod lleol yn Lloegr a ledled Gogledd Iwerddon; rydym am leihau unrhyw ddryswch posibl ymhlith pleidleiswyr, mewn perthynas â chofrestru a dyddiadau digwyddiadau pleidleisio. Felly mae’r ymgyrch yn canolbwyntio ar ardaloedd nad ydynt wedi cael etholiadau lleol, ac nad ydynt felly wedi cael eu hannog i gofrestru (nac wedi cael gwybod bod angen gwneud hynny) ers peth amser. Yn achos Cymru, yr Alban a phleidleiswyr tramor, roedd hynny ddwy flynedd yn ôl.

Rydym wedi rhoi blaenoriaeth i’r sianelau â’r cyrhaeddiad mwyaf er mwyn codi ymwybyddiaeth yn yr amser byr sydd ar gael. Byddwn yn lansio yr wythnos hon gyda hysbysebion digidol yn targedu’r grwpiau y gwyddom nad ydynt wedi’u cofrestru’n ddigonol (gan gynnwys myfyrwyr, pobl sydd wedi symud yn ddiweddar a rhai cymunedau BME) yn ogystal â dinasyddion dramor, er mwyn gwneud i bob ceiniog gyfrif. Yna darlledir hysbysebion teledu yr wythnos nesaf cyn y dyddiad cau i gofrestru, er mwyn sicrhau’r cyrhaeddiad a’r ymwybyddiaeth fwyaf. Caiff hyn oll ei gefnogi gan ein gwaith gyda sefydliadau partner sydd â diddordeb mewn ysgogi cofrestru pleidleiswyr; rydym bob amser yn ddiolchgar am eu cymorth a’r ymdrechion helaeth maent yn eu gwneud i ymestyn y neges i’w cynulleidfaoedd.

Bydd ein gwariant ar y gweithgarwch codi ymwybyddiaeth y cyhoedd hwn ar lefel is na’r hyn y byddem fel arfer yn ei wario ar gyfer digwyddiad pleidleisio cenedlaethol tebyg. Bydd yn gwneud cyfraniad pwysig at gynnal cywirdeb a chyflawnrwydd y cofrestrau etholwyr. Mae hon yn dasg barhaus a heriol, ac rydym yn cydweithio’n agos arni â swyddogion cofrestru etholiadol ledled y wlad. Gwyddom fod pobl yn llawer mwy tebygol o gofrestru yn y cyfnod cyn etholiad – yn wir, yn y dyddiau a’r oriau cyn y dyddiad cau ar gyfer cofrestru – felly mae hwn yn achlysur gwerthfawr arall i ysgogi cofrestru a sicrhau bod pobl yn gallu lleisio’u barn am y rhain neu etholiadau yn y dyfodol.

Craig Westwood, Cyfarwyddwr Cyfathrebu ac Ymchwil

Pam ry’n ni’n datblygu polisi erlyn

Mae llawer o sôn wedi bod dros y penwythnos, a ‘chynddaredd’ theatraidd – adroddwyd amdano’n gyntaf yn y Sunday Telegraph – ynghylch cynlluniau’r Comisiwn i gychwyn ymgymryd ag erlyniadau. Yr ymhoniad yw ein bod ni’n bwriadu symud i fynd ag achosion pwysig drwy’r llysoedd, ac mewn naid anghredadwy, y byddai grwpiau sy’n cefnogi Gadael yn cael eu “targedu’n annheg”.

Mae’r gwirionedd yw – fel sy’n aml yn wir – yn llawer mwy diflas nag y mae’n ymddangos i ddechrau. Dros y 18 mis diwethaf, ry’n ni wedi cymryd camau cymedrol i ddatblygu polisi erlyn. Byddai hyn yn ein galluogi ni i ddelio gyda throseddau o radd lai mewn modd cyflym a chymesur, gan ryddhau adnoddau’r heddlu ac erlynyddion, a sicrhau rheoleiddio cyllid gwleidyddol yn fwy effeithiol i gefnogi hyder y cyhoedd. Y prif ffocws yw’r ‘cynffon hir’ o bleidiau llai sy’n llenwi rhan fawr o’n gwaith, ond nad yw byth yn bennawd newyddion.

Mae hyn yn gynnydd naturiol yn y gwaith ry’n ni’n ei wneud ar hyn o bryd, ac yn llwybr cyfarwydd i reoleiddwyr cyhoeddus, ac a gefnogir gan yr Heddlu a Gwasanaeth Erlyn y Goron. Mae wedi’i osod yn ein cynllun corfforaethol pum mlynedd, gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2018, ac a gymeradwywyd gan Senedd y DU, drwy ein pwyllgor goruchwylio o ASau. Ry’n ni hefyd wedi bod yn trafod gyda phrif bleidiau San Steffan ynghylch y gwaith yma am beth amser drwy sianelu ffurfiol, yn ogystal â’r Heddlu a Gwasanaeth Erlyn y Goron. Er nad yw’r newid yma yn ein hymdriniaeth yn gofyn am newid i ddeddfwriaeth, byddwn yn ymgynghori arno.

Nid dyma’r tro cyntaf yn y misoedd diwethaf y mae materion dadleuon ffug wedi’u cyfeirio at y Comisiwn. Mae llawer o densiwn yn yr amgylchedd gwleidyddol sydd ohoni. Ry’n ni wedi ein cyhuddo ar gam o fod â thuedd. Efallai nad yw hi’n syndod mai un o ffynonellau’r feirniadaeth yw Matthew Elliot, cyn brif weithredwr Vote Leave. Mae hi wedi dod i’r amlwg bod y sefydliad wedi torri cyfraith etholiadol yn sylweddol. Mae hi’n brin iawn bod y rhai a reoleiddir ac a gosbir yn gefnogol o roi mwy o bwerau i’r awdurdodau.

Mae gweision sifil, swyddogion seneddol a barnwyr oll wedi derbyn beirniadaeth o’r fath. Ry’n ni, fel nhw, yn cymryd tryloywder a chraffu o ddifrif; a hefyd fel nhw, ry’n ni’n parhau i wneud ein gwaith yn arbenigol, yn ddiduedd ac yn fanwl gywir. Ry’n ni’n gorff seneddol annibynnol, ac yn cynnal ein dyletswyddau’n deg a manwl. Ry’n ni’n croesawu craffu adeiladol, ond dylai’r gwleidyddol hynny a’r rhannau o’r cyfryngau sy’n gwneud honiadau digynsail at ddiben agenda gwleidyddol ar adeg benodol, ystyried eu dyletswydd wleidyddol i siarad yn gyfrifol.

Yn ein gwaith ni, nid yw ymdriniaeth gyfartal ar gychwyn ymchwiliad yn golygu, wrth gwrs, canlyniadau hafal. Ry’n ni wedi gwneud oddeutu hanner cant o ymchwiliadau ar ymgyrchwyr yr ymgyrchoedd gadael ac aros, ac wedi dilyn tystiolaeth i nodi achosion o gamwedd i lefel troseddol o brawf. Mae’n ffaith syml, lle bo troseddau wedi’u canfod, mae’r rhain wedi’u pwysoli’n fwy tuag at ymgyrchwyr canlyniad gadael.

Yn ein trafodaethau gydag Aelodau Seneddol, ry’n ni’n clywed galw cryf am reoleiddio cyllid gwleidyddol yn rhagweithiol ac yn wydn. Mae cefnogaeth am fwy o rymoedd gorfodi ac adnoddau i’r Comisiwn, gan gynnwys y gallu i roi cosbau ariannol uwch. Oherwydd y gefnogaeth hon, byddwn yn parhau i ddefnyddio ymdriniaeth ragweithiol a chymedrol i’n gwaith, i gefnogi proses ddemocrataidd gref a budd y cyhoedd. Nid yw’n gwleidyddiaeth ni’n llwgr, ac ar y mwyaf mae ein gwleidyddion yn onest ac yn ddeddfgadwol. Does dim i’w ofni gan reoleiddiwr yn cymryd camau lle bo tystiolaeth o gamwedd, a chosbau’n cael eu rhoi i’r rheiny sy’n torri’r gyfraith.

Bob Posner, Prif Weithredwr, Comisiwn Etholiadol

Democratiaeth ar waith yn etholiadau’r DU trwy ein cynllun arsylwi etholiadau wedi moderneiddio

Mae arsylwi annibynnol yn rhan hanfodol o’n proses etholiadol. Mae’n helpu sicrhau bod etholiadau yn cael eu cynnal mewn modd tryloyw, hygyrch, diduedd a diogel.

Yn 2006, cyflwynodd y DU gynllun oedd yn caniatáu i unigolion a sefydliadau arsylwi mewn etholiadau. Wedi dros ddeng mlynedd, fe wnaethom benderfynnu adolygu’r cynllun, gan ystyried gwersi a ddysgwyd am sut mae wedi gweithio hyd heddiw.

Dros yr haf fe gynhaliom ymgynghoriad i gael barn pobl ar y cynllun a’n newidiadau arfaethedig i’r Cod Ymarfer i arsyllwyr. Clywsom gan nifer o randdeiliaid – o’r rheiny gyda phrofiad o gymryd rhan yn y cynllun i’r rheiny sy’n gweinyddu etholiadau. Roedd yr holl ymatebwyr yn croesawu’r newidiadau a gynigwyd ar y cyfan. Yn seiliedig ar eu hadborth, ry’n ni wedi gwneud newidiadau i foderneiddio’r cynllun arsylwi etholiadol, gan ei gwneud hi’n haws i bobl gymryd rhan.

Mae’r newidiadau hyn yn cynnwys:

• Proses ar-lein newydd
• Bathodyn adnabod arsyllwr etholiadol newydd i ddangos y gwahaniaeth rhwng staff y Comisiwn Etholiadol ac arsyllwyr etholiadol.
• Gwell canllawiau i arsyllwyr etholiadol a’r rheiny sy’n cynnal etholiadau.
• Cyflwyno system adborth wirfoddol i arsyllwyr etholiadol i’w ddefnyddio o’r etholiadau nesaf sydd wedi’u trefnu ym mis Mai 2019.

Dod yn Arsyllwr Etholiadol

Mae arsylwi etholiadol yn gyfle gwych i weld sut mae etholiadau’r DU yn cael eu cynnal. O roi papurau pleidleisio post i orsafoedd pleidleisio a chyfrif pleidleisiau, gall arsyllwyr etholiadol weld ein democratiaeth ar waith. Gallant ddewis p’un a i roi gwybod i’r swyddogion etholiadol yn eu hardal eu bod yn bwriadu arsylwi – ond mae gyda nhw opsiwn i ymweld heb roi gwybod os dymunant.

Mae arsylwi yn fwy na gwylio pobl yn gweithio – gall arsyllwyr gael effaith ar sut caiff etholiadau eu cynnal. Er enghraifft, gallant ddewis rhoi adborth i bobl drefnodd yr etholiad yn eu hardal neu i’r Comisiwn Etholiadol ar beth wnaethant weld helpu gwella etholiadau’r dyfodol.

Gall unrhyw un sydd yn 16 oed neu’n hŷn, gan gynnwys pobl tu allan i’r DU, wneud cais i fod yn arsyllwr etholiadol. FOdd bynnag mae’n rhaid i bob arsyllwr gynna cyfrinachedd y bleidlais a bod yn wleidyddol niwtral drwy’r amser.

Fel rhan o’r newidiadau i’r cynllun, gallwch nawr gwblhau eich cais ar-lein ar ein gwefan.

Ailsa Irvine, Cyfarwyddwr Gweinyddiaeth Etholiadol a Chanllawiau

Fy myfyrdodau ar dair blynedd yn Brif Weithredwr y Comisiwn Etholiadol

Claire Bassett, Prif Weithredwr

Mae hi wedi bod yn fraint ac anrhydedd arwain y Comisiwn Etholiadol dros y tair blynedd ddiwethaf a chwarae rhan yng ngoruchwylio ei esblygiad i reoleiddiwr modern.

Yn ogystal â darparu nifer digynsail o ddigwyddiadau etholiadol, mae hi wedi bod yn bwysig iawn i ni gyd, sydd â diddordeb mewn democratiaeth, i gadw llygad ar y darlun mawr, ac ry’n ni wedi parhau i foderneiddio ein system er mwyn cyrraedd disgwyliadau pleidleiswyr.

Yn fy amser fel Prif Weithredwr, ry’n ni wedi bod yn galw’n gyson i’r gyfraith sy’n tanategu etholiadau i gael ei diwygio. Mae bron yn anodd credu bod rhai o’r cyfreithiau sy’n dweud sut y dylid cynnal ein hetholiadau yn dyddio yn ôl i’r bedwaredd ganrif ar bymtheg. Er bod rhai mân newidiadau wedi’u gwneud, ac rwy’n eu croesawu, hoffem weld diwygio ar raddfa ehangach. Mae diweddaru’r system etholiadol fel ei fod yn cyd-fynd â sut mae pobl yn byw eu bywydau yn cael ei ystyried o ddifrif yng Nghymru a’r Alban yn benodol, a byddaf yn gwneud yn siŵr fy mod yn cadw llygad ar ddatblygiadau.

Mae newidiadau mewn ymgyrchu digidol wedi eu hamlygu yn ystod y cyfnod yma, ac rwy’n falch o’r modd y mae’r Comisiwn a’i staff wedi cwrdd â’r heriau sy’n wynebu rheoleiddwyr mewn nifer o sectorau gwahanol. Ry’n ni wedi chwarae rôl flaenllaw yn cyfrannu at y drafodaeth ynghylch sut i gynnal tryloywder i bleidleiswyr mewn cyfnod digidol. Mae angen gwneud mwy, ac mae angen mynd i’r afael â’r rhannau mwyaf pigog o hyd, ond rwy’n hyderus y bydd hyn yn digwydd, os gwnaiff rheoleiddwyr, rhai sy’n llunio polisi a’r rheiny sy’n cynrychioli pleidleiswyr gydweithio.

Dechreuodd y flwyddyn gyda nodi canrif ers i rai merched gael yr hawl i bleidleisio. Mae hi wedi bod yn bleser gweld cynifer o sefydliadau, ysgolion, awdurdodau lleol a chynrychiolwyr etholedig yn nodi hyn drwy gydol y flwyddyn. Mae dal llawer i’w wneud i sicrhau fod y broses ddemocrataidd yn hygyrch i bawb, a rhaid gwneud gwelliannau fel bod unrhyw bleidleisiwr gydag anabledd yn cael dweud eu dweud yn hyderus, fel nodwyd yn ein hadroddiad yn ddiweddar.

Rwy’ am orffen drwy dalu teyrnged i staff etholiadol ledled y DU sy’n sicrhau bod pleidleisiau’n cael eu rhedeg yn dda; gan alluogi pleidleiswyr i gael hyder yn y broses etholiadol wrth farcio’u papur pleidleisio. Bydd angen gwaith caled ac ymroddiad gan nifer o wirfoddolwyr i gynnal etholiad – o glercod gorsaf bleidleisio i’r bobl sy’n cyfri’r pleidleisiau hyd oriau mân y bore yn y ganolfan chwaraeon leol. Un o fy uchafbwyntiau personol yw’r croeso cynnes rwy wedi ei gael gan weinyddwyr etholiadol wrth i mi arsylwi pleidleisiau ledled y DU. Dyw pethau byth yn aros yn eu hunfan yn y byd etholiadol, ond mae un peth yn sicr, mae ymrwymiad staff etholiadol yn sicrhau bod pleidleiswyr yn gallu dweud eu dweud ac arfer eu hawl ddemocrataidd. Am hynny, diolch wrtha i a’r Comisiwn.

Claire Bassett, Prif Weithredwr

Dathlu mis hanes pobl dduon

Gan Mark Nyack, Uwch Swyddog Cyfathrebu (Gwybodaeth y Cyhoedd)

Caiff cyfraniadau difesur pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig i academai, ymchwil, celf, cerdd, gwleidyddoaeth a thechnoleg ai anghofion’ aml. Mae hanes pobl dduon yn rhan o’n hanes ni i gyd, ond mae’n am wedi bod ar goll o’n hymwybyddiaeth ddiwylliannol.

Amcan mis hanes pobl dduon yw mynd i’r afael â hyn. Mae’n ein haddysgu ni i gyd drwy amlygu a dathlu llwyddiannau a chyfraniadau’r gymued bobl dduon dros y blynyddoedd. Wrth i fis hanes pobl dduon dynnu at ei derfyn, mae’n gyfle gwych i ddathlu amrywiaeth yn ehanagach a’r camau y mae’n cymdeithas wedi’u gwneud.

Yn y Comisiwn Etholiadol, ry’n ni’n  cydnabod y cyfraniadau a wnaed gan bob adran o’n cymdeithas, a phwysigrwydd sicrhau bod pawb y cael dweud eu dweud. Ry’n ni am sicrhau bod ein neges o gofrestru pleidleiswyr yn cyrraedd pawb, yn arbennog grwpaiu sydd wedi tangofrestru. Mae hyn yn arbennig o bwysig yr adeg hyn o’r flwyddyn, gan bod pob awdurdod lleol ledledl  y Du yn cynnal y canfas blynyddol, i sicrhau bod eu cofrestrau etholiadol mor gywir â diweddar â phosibl.

Mae’r 2017 British Election Study yn dangos bod lleiafrifoedd ethnig yn gyffredinol llai tebygol o bleidleisio na phobl wynion. Amcangyfrifir bod i nifer o bobl BAME sy’n pleidleisio yn tua 59%, 11 y cant yn is na’r nifer o bobl wynion sy’n pleidleisio – tua 70%.

Y cam cyntaf i ddweud eich dweud mewn etholiad neu refferendwm ys gwneud yn siŵr bod eich enw ar y gofrestr etholiadol.

Mae ein hymchwil yn nodi bod pobl dduon ac o leiafrifoedd ethnig yn grŵp sydd wedi tangofrestru’n ddifrifol yn y DU. Mae ein hadroddiad sy’n edrych ar gyfanrwydd a chywirdeb y gofrestr etholiadol a gyhoeddwyd yn 2016 yn dangos bod 25% o bobl dduon, 20% o bobl Asiaidd a 23% o bobl o dras ethnig cymysg ddim ar y gofrestru etholiadol yn y DU.

Ar gyfer etholiadau Mai 2018, roedd y Comisiwn yn bartner i sefydliadu BME i helpu rhannu’r neges o gofrestru i bleidleisio, drwy rannu adnoddau oedd yn hyrwyddo cofrestru i bleidleisio.

Fe wnaeth hyn dargedu grwpiau tangofrestredig a sicrhau bod pob adran o’r gymuned yn cael gweld ein gweithgareddau ymwybyddiaeth y cyhoedd.

Mae gwleidyddiaeth yn effeithio pob agwedd ar ein bywyd. Os nad ydych chi wedi cofrestru i bleidleisio, does dim llais gyda chi. Mae’n syml ac yn gyflym a gallwch gofrestru ar-lein yn http://www.gov.uk/cofrestru-i-bleidleisio.

 

Golwg ffres ar gofrestru myfyrwyr prifysgol

Gan Melanie Davidson, Pennaeth Cefnogaeth a Gwella

Mae pobl ifanc yn llawer llai tebygol o fod wedi cofrestru i bleidleisio na phobl hŷn – ledled y DU, mae 1 o bob 3 o bobl dan 24 sydd â hawl i bleidleisio, heb gofrestru. Yn ogystal, mae’r rhai sydd wedi symud yn ddiweddar a phobl sy’n byw mewn eiddo rhent preifat yn llawer llai tebygol o fod wedi cofrestru na phobl sydd wedi byw mewn cartref sy’n berchen iddyn nhw ers cyfnod hir.

Mae myfyrwyr prifysgol yn ifanc, symudol ac yn debygol iawn o fyw mewn llety rhent, ac yn grŵp o bobl sy’n aml yn peri her i Swyddogion Cofrestru Etholiadol – sydd â’r dasg o sicrhau bod y gofrestru yn gywir a chyflawn. Er gwaethaf hyn, mae nifer o ffyrdd i chi a’ch tîm ymgysylltu â myfyrwyr.

Gall prifysgolion fod yn bartneriaid hanfodol i annog cofrestru myfyrwyr. Gallai creu partneriaethau gyda staff prifysgolion eich helpu i nodi lle gallent helpu. Er enghraifft, efallai bod cyfleoedd iddyn nhw gynnwys gwybodaeth cofrestru i bleidleisio mewn dogfennau cofrestru’r brifysgol, neu gyflwyno’r peth mewn sesiynau croeso.

Yn ogystal gallech gysylltu gyda neuaddau preswyl a chwilio am y posibilrwydd o rannu gwybodaeth y myfyrwyr sy’n byw yn yr eiddo. Gallai monitor neuaddau hefyd godi’r pwnc wyneb yn wyneb gyda myfyrwyr a bod yn llysgennad ar gyfer eich neges.

Gallwch hefyd ymchwilio i ddefnyddio data sydd ar gael i chi, megis dogfennaeth y dreth gyngor. Mae’r rhain yn cynnwys eiddo sydd wedi’u heithrio gan eu bod yn gartref i fyfyrwyr, felly gallwch gychwyn mapio ardaloedd i ganolbwyntio’ch ymdrechion.

Gallwn ddarparu nifer o adnoddau o’ch helpu chi i annog y myfyrwyr yn eich ardal i gofrestru i bleidleisio. Mae gyda ni dudalen we ar rannu arfer da ar gyrraedd myfyrwyr, yn ogystal â chanllawiau manwl ar adolygu a diweddaru eich strategaeth ymgysylltu â’r cyhoedd a chynllun cofrestru.

I gael ein hadnoddau diweddaraf, cofrestrwch ar gyfer ein cylchlythyr cofrestru pleidleiswyr, Y Gofrestr nawr.

Y Comisiwn Etholiadol yn lansio ymgynghoriad ar wariant etholiadol

Bob Posner, Cyfarwyddwr Cyllid Gwleidyddol a Rheoleiddio a Chwnsler Cyfreithiol y Comisiwn Etholiadol

Heddiw ry’n ni wedi lansio ein hymgynghoriad newydd ar Godau Ymarfer ar wariant etholiadol i ymgeiswyr a phleidiau gwleidyddol. Ry’n ni am gael eich mewnbwn chi i wneud yn siŵr eu bod yn gynhwysfawr, yn hyrwyddo cysondeb, ac yn rhoi’r eglurder angenrheidiol i chi.

Gobeithiwn y bydd y Codau yn ei gwneud hi’n haws i chi gyflwyno cofnodion eich plaid chi, gan symleiddio’r broses a chael gwared ar unrhyw amwysedd sydd wedi bod yn y gorffennol. Bydd hefyd yn helpu gwella tryloywder gwariant ac adrodd treuliau mewn etholiadau, ac yn ei dro yn helpu gwella hyder y cyhoedd yn y system cyllid gwleidyddol ac etholiadol.

Gyda dau etholiad cyffredinol Senedd y DU yn syth ar ôl ei gilydd, ry’n ni’n deall bod y galw ar ymgeiswyr, asiantiaid a phleidiau wedi bod yn uchel. Ar ôl etholiad cyffredinol Senedd y DU 2017, fe dderbyniom dros 3,300 o gofnodion gwariant ymgeiswyr gyda chyfanswm o dros £14 miliwn. Fe wnaethom hefyd dderbyn 69 o gofnodion pleidiau gwleidyddol, gyda dros £39 miliwn o wariant ynddynt. Felly byddai symleiddio’r broses hon yn elwa nifer enfawr o bobl sydd ynghlwm â chofnodion gwariant.

Drwy ymateb i’r ymgynghoriad yma byddwch chi’n ein helpu ni i wella’r broses ymhellach a chael gwared ar unrhyw ddryswch sydd gyda chi neu’ch plaid ynghylch y broses o adrodd ar ymgyrchu.

I greu’r Codau, ry’n ni wedi defnyddio’n profiadau fel rheoleiddiwr yn ogystal â barn pleidiau, ymgeiswyr ac asiantiaid i wneud yn siŵr fod y Codau mor ddefnyddiol i chi â phosibl.

Amcanion y Codau

Ry’n ni wedi cyflwyno’r Codau:

• i roi canllawiau clir i ymgeiswyr, eu hasiantiaid a phleidiau gwleidyddol ynghylch pa eitemau o wariant sy’n cyfrif tuag at derfynau gwariant ac sydd angen eu hadrodd.
• i’w gwneud hi’n glir i bleidiau gwleidyddol ac ymgeiswyr pryd ddylai gwariant fod yng nghofnod gwariant ymgeisydd neu yng nghofnod gwariant y blaid.
• i sicrhau bod adrodd gwariant, gan gynnwys ymgyrchu digidol gan bleidiau gwleidyddol ac ymgyrchwyr, yn glir a chyson.

Mae’r Codau yn gosod beth sydd a beth sydd ddim wedi’u cynnwys yn y categorïau gwariant ar gyfer etholiadau, ac maent yn caniatáu i ni roi canllawiau ar achosion a sefyllfaoedd lle bydd gwariant yn cael ei ystyried fel cyfraniad at ethol ymgeisydd neu hyrwyddo plaid.  Ry’n ni wedi gosod nifer o gwestiynau i gynorthwyo gydag ymatebion i’r ymgynghoriad, gan gynnwys ‘A yw’r Codau’n hawdd eu deall?’ ac ‘Ydy’r Codau’n cynnwys yr holl fathau o wariant ar ymgyrchu digidol mewn etholiadau?’ ond ry’n ni’n croesawu ac annog unrhyw adborth arall sy’n berthnasol.

Camau nesaf

Unwaith iddynt fod yn barod bydd Gweinidog Swyddfa’r Cabinet yn eu hystyried ac yna byddant yn cael eu cyflwyno gerbron Senedd y DU i’w cymeradwyo. Pan fyddant yn weithredol, bydd yn rhaid i bleidiau gwleidyddol, ymgeiswyr ac asiantiaid lynu wrth y Codau wrth iddynt drefnu eu hymgyrchoedd a chwblhau eu cofnodion gwariant ar ôl etholiad.

Mae gan Senedd yr Alban gyfrifoldeb dros y gyfraith ar etholiadau i Senedd yr Alban ac etholiadau llywodraeth leol yn yr Alban, ac mae gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru gyfrifoldeb dros y gyfraith ar etholiadau i’r Cynulliad ac etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru. Ry’n ni’n rhagweld datblygu Codau addas i’r etholiadau hynny, fydd yn destun ymgynghoriad hefyd.

Sut allwch chi gymryd rhan

Ry’n nhin croesawu ymatebion cyn dydd Mawrth 4 Rhagfyr. Mae cwestiynau’r ymgynghoriad ar dudalen 7 y ddogfen ymgynghori. Gallwch hefyd weld Codau Ymarfer ymgeiswyr a Codau Ymarfer pleidiau gwleidyddol.

Anfonwch eich atebion ac unrhyw sylwadau eraill at:

Codes@electoralcommission.org.uk

Gellir hefyd anfon ymatebion drwy’r post:

Codes of Practice Consultation

Y Comisiwn Etholiadol

3 Bunhill Row

London EC1Y 8YZ

Gellir hefyd cyflwyno ymatebion dros y ffôn i Denise Bottom  ar 020 7271 0638.